Η απελπισία της κοσμικής ελπίδας

Του Δημητρίου Λυκούδη, θεολόγου, φιλολόγου, υπ. διδάκτορα του Πανεπιστημίου Αθηνών

Η απουσία οποιασδήποτε μορφής ελπίδας και μάλιστα σε έντονο βαθμό χαρακτηρίζεται ως κατάσταση απελπισίας ή απόγνωσης [1]. Ο «φόβος για την αποτυχία» προηγείται της «ελπίδας για επιτυχία» ως προς την επίτευξη των κινήτρων και ο άνθρωπος αδρανεί, απομονώνεται, δυσανασχετεί, απιστεί, απογοητεύεται, αυτο-παύεται, φυτοζωεί. Η προσπάθεια, πάλι, της κοσμικής ελπίδας, της ελπίδας που εδραιώνεται σε παραπήγματα της παρούσης πραγματικότητος, δεν έχει ισχύ και διάρκεια, γιατί αφ’ εαυτής αυτή η ελπίδα δεν δύναται να προσδώσει στον άνθρωπο παρά εφήμερη χαρά και ανακούφιση, πολλές δε φορές δεν είναι χαρά, αλλά προτείνει την εναλλακτική απόδοση της χαράς ή την προσπάθεια να θεαθεί αυτή ως χαρά και ως τέτοια να κατακτηθεί.
Δεν είναι, δε, οξύμωρη η παρατήρηση στην οποίαν προβαίνουμε στο σημείο αυτό, σύμφωνα με την οποία η κοσμική ελπίδα καθίσταται λίαν συντόμως απελπισία, διότι, απλούστατα, ποτέ δεν υπήρξε ελπίδα και ουδέποτε εγκολπώθηκε όλα όσα αγαστά και κρυφά υψοποιά συναισθήματα κομίζει η ελπιδοφόρος αναγωγή του προσώπου, η εκούσια και σταθερά εναρμόνισή του με την επουράνιον και υπεράνιον  πραγματικότητα.
Ο άνθρωπος, γευόμενος και ιχνηλατώντας «στο φυσικό κλίμα του, στη μοναξιά» [2], αποκεντρώνεται και οδηγείται στη σχάση, σχάση πνευματική, προσωπική, κοινωνική, συνειδησιακή, πολύπλευρη. Εάν, πάλι, η κοσμική ελπίδα θεριεύει και μεσουρανεί επί της Γης, τότε και πάλι θα μεταποιηθεί σε απελπισία εις τον Ουράνιον Νυμφώνα, «όπου ουκ έστι πόνος, ου λύπη, ου στεναγμός, αλλά ζωή ατελεύτητος». Για την κοσμική ελπίδα ταιριάζει αυτό που έγραφε ο Καζαντζάκης πολύ γλαφυρά: «Διαλέγομε απ’ όλες τις πλάνες μιαν, εκείνη που περσότερο ταιριάζει με μας, και την ανακηρύχνωμεν Αλήθεια. Σηκώνομε ψηλά τη σημαία της, φωνάζοντας, ενεργώντας, σκοτώνοντας…»[3].
Από την άλλη, αυτή η ελπίδα, που μεταμορφώνεται σε απελπισία, δύναται να δράξηται ευκαιριών πνευματικών και να καταστεί αρωγός ουσιαστικής πνευματικής χαράς στον άνθρωπο. Από την ησυχία, τη μόνωση και την άκρη ξεκίνησαν όλες οι θεωρίες και οι μεγαλεπήβολες ιδέες και δοξασίες, από τη μοναχική, πρώτιστα, περισπούδαση, κατάσταση κατά την οποία ο άνθρωπος μπορεί να αντιληφθεί τις πραγματικές του δυνατότητες και να μεγαλουργήσει.
Μέσα στα πλαίσια της Ορθόδοξης πνευματικότητας, κάθε μελαγχολία και μοναξιά δύναται να μεταποιηθεί σε χαρά και εφαλτήριο ανανήψεως, επανόδου, επαναστροφής, νέας απαρχής και αφετηρίας. «Αρχή προσευχής η ησυχία», τονίζει ο Μέγας Βασίλειος και η μοναξιά εγκλιματίζεται και αποδομείται αυτομερώς, μοναχικότητα γίνεται και αυτή με τη σειρά της αναζήτηση διαρκής και ακόρεστη επιθυμία να συναντήσεις τον Θεό μέσα από τον άνθρωπο, μέσα από την κτίση ολόγυρα. «Όποιος έχει την αληθινή ελπίδα ζητεί μόνο τη βασιλεία του Θεού. Όσο για τα απαραίτητα αγαθά της πρόσκαιρης ζωής, είναι σίγουρος πως θα του δοθούν. Αν στην καρδιά δεν υπάρχει τέτοια ελπίδα, δεν είναι δυνατόν να υπάρχει και η ειρήνη. Η ελπίδα είναι εκείνη που δίνει χαρά και ειρήνη στην καρδιά» [4].
Με άλλα λόγια, η απελπισία ενυπάρχει στην εγωκεντρική και φίλαυτη ελπίδα. Η κοσμική ελπίδα είναι χαρά και δωρεά του Θεού, διότι αυτομάτως σου δίδεται η ευκαιρία να ετεροπροσδιορίσεις τις αναζητήσεις σου και να στραφείς στη θεϊκή ελπίδα της σωτηρίας, στη μόνιμη και σταθερή ανάβαση του νοός σου και της καρδιάς σου προς τα επουράνια και άρρητα μυστήρια [5]. «Αυτό θα πει ελευτερία, συλλογιζόμουν. Να ’χεις ένα πάθος, να μαζεύεις χρυσές λίρες και ξαφνικά να νικάς το πάθος και να σκορπάς όλο το χέρι σου στον αγέρα» [6]. Εμπρός λοιπόν, ας απαλλαγούμε από το πάθος της κοσμικής ελπίδας! Καιρός πια να σηκώσουμε το χέρι στον αέρα, «απελπισία της κοσμικής ελπίδας, σε αγαπώ» να φωνάξουμε, «μου ανήκεις»…


Παραπομπές:
1. Για την ευρύτερη έννοια της απελπισίας βλ. σχ., Averill R., «Personal control over aversive stimuli and its relationship to stress», «Psycholog. Bulletin», 80, 1973, σ.σ. 286- 303, Fromm E., «Η επανάσταση της ελπίδας» (μτφρ. Δ. Θεοδωρακάτος), Εκδ. Μπουκουμάνος, Αθήνα 1978, Horney K., «Der neurotische Mensch unserer Zeit», Munchen: Kindler, 1951, Παπαγεωργίου Γ., «Ψυχολογία», Εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2001, σ.σ. 260-263, Παπαδόπουλου Ν., «Λεξικό της Ψυχολογίας», Σύγχρονη Εκδοτική, Αθήνα 2005, σελ. 302, Σακελλαρίου Γεωργίου, «Γενική Ψυχολογία», Αθήναι 1947, κυρίως τις σ.σ. 196-199.
2. Καζαντζάκη Νίκου, «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», Εκδ. Καζαντζάκη, Αθήνα 2007, σελ. 16.
3. Καζαντζάκη Ν., «Συμπόσιον», Εκδ. Καζαντζάκη, Αθήνα 1971, σ.σ. 33-34.
4. «Όσιος Σεραφείμ του Σάρωφ», Ι.Μ. Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής 1998, σελ. 323, πρβλ., Γιανναρά Χρήστου, «Το προνόμιο της απελπισίας», Εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 1973.
5. Πρβλ. Doudko Dimitri, «Η ελπίδα μας», Εκδ. Έλαφος, Αθήνα 1979.
6. Καζαντζάκη Ν., «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», σελ. 35.

Να αγαπάς την πενιχρή ενδυμασία!

 Ενδυμασία: Αγάπησε τα πενιχρά ενδύματα, για να σβήσεις τους λογισμούς της υψηλοφροσύνης που αναδύονται μέσα σου.

Γιατί αυτός που αγαπά την πολυτέλεια και τα λαμπερά ρούχα δεν μπορεί να αποκτήσει ταπεινούς λογισμούς. Διότι η καρδιά μέσα στον άνθρωπο συμμορφώνεται με τα εξωτερικά σχήματα.


Όσιος Ισαάκ ο Σύρος

\

Πρακτικές συμβουλές περί κατάκρισης και ανεξικακίας

Γιατί κρίνουμε τους αδελφούς μας; Διότι δεν προσπαθούμε να γνωρίσουμε τον εαυτό μας. Όποιος καταγίνεται με τη γνώση του εαυτού του δεν προλαβαίνει να παρατηρεί τους άλλους. Κατάκρινε τον εαυτό σου και θα παύσεις να κατακρίνεις τους άλλους.
Να κρίνεις την κακή πράξη, όχι αυτόν που την έκανε. Πρέπει να θεωρούμε τον εαυτό μας αμαρτωλότερο απ’ όλους. Πρέπει να συγχωρούμε κάθε κακό του πλησίον και να μισούμε μόνο τον διάβολο που τον παρέσυρε.
Συμβαίνει κάποτε να μας φαίνεται ότι ο άλλος κάνει μια κακή πράξη. Στην πραγματικότητα όμως η πράξη αυτή μπορεί να είναι καλή, επειδή γίνεται με αγαθή πρόθεση. Η θύρα της μετανοίας είναι ανοικτή για όλους, και δεν γνωρίζουμε ποιός θα τη διαβεί πρώτος, εσύ ή αυτός που κατακρίνεις.
«Όταν κατακρίνεις τον πλησίον, διδάσκει ο όσιος Αντίοχος, τότε κρίνεσαι μαζί του κι εσύ γι’ αυτό που τον κρίνεις. Η κρίση και η κατάκριση δεν ανήκουν σ’ εμάς, αλλά μόνο στο Θεό, τον μεγάλο Κριτή, που γνωρίζει την καρδιά μας και τα κρυφά πάθη της φύσεώς μας».
Η κατάκριση φέρνει την εγκατάλειψη του Θεού, [την Θεοεγκατάληψη]. Κι όταν ο Θεός εγκαταλείψει τον άνθρωπο στις δικές του μόνο δυνάμεις, ο διάβολος είναι έτοιμος να τον συνθλίψει, όπως η μυλόπετρα αλέθει το σιτάρι.
Ας έχουμε πάντοτε στον νου μας τα λόγια του Αποστόλου: «Ο δοκών εστάναι βλεπέτω μη πέση». Γιατί είναι άγνωστο πόσο καιρό θα μπορέσουμε να παραμείνουμε στην αρετή. Όταν κάποιος σε προσβάλει με οποιοδήποτε τρόπο, δεν πρέπει να τον εκδικηθείς, αλλ’ αντιθέτως να τον συγχωρήσεις από την καρδιά σου.
Κι αν η καρδιά σου αντιστέκεται, να την κάμψεις έχοντας πίστη στο λόγο του Κυρίου: «Εάν μη αφήτε τοις ανθρώποις τα παραπτώματα αυτών, ουδέ ο πατήρ υμών αφήσει τα παραπτώματα υμών».
Δεν πρέπει να διατηρούμε στη καρδιά μας κακία ή μίσος για τον άλλο, έστω κι αν μας εχθρεύεται. Οφείλουμε να τον αγαπάμε, κι όσο μπορούμε να τον ευεργετούμε σύμφωνα με τη διδασκαλία του Κυρίου: «Αγαπάτε τους εχθρούς υμών». Αν αγωνισθούμε κατά τη δύναμή μας να εκπληρώσουμε την εντολή αυτή, τότε μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα λάμψει στη καρδιά μας το θείο φώς, που θα μας φωτίζει τον δρόμο προς την άνω Ιερουσαλήμ.
Ας θελήσουμε να μοιάσουμε στα αγαπημένα παιδιά του Θεού. Ας ζηλέψουμε την πραότητα του Δαβίδ, για τον οποίο είπε ο υπεράγαθος και φιλάγαθος Κύριος ότι βρήκε άνθρωπο που Τον ευαρεστεί και τηρεί όλες τις εντολές Του. Έτσι εκφράζεται για τον Δαβίδ, τον αμνησίκακο και αγαθό προς τους εχθρούς του. Γι’ αυτό κι εμείς δεν πρέπει με κανένα τρόπο να εκδικηθούμε τον αδελφό μας, αν θέλουμε, κατά τον όσιο Αντίοχο, να μη συναντήσουμε εμπόδιο την ώρα της προσευχής.
Ο νόμος προστάζει να μεριμνούμε για το υποζύγιο του εχθρού. Για τον Ιώβ έδωσε μαρτυρία ο ίδιος ο Θεός ότι ήταν άνθρωπος άκακος. Ο Ιωσήφ δεν εκδικήθηκε τους αδελφούς του, που επιχείρησαν να τον σκοτώσουν. Ο Άβελ πήγε στον αδελφό του Κάϊν με απλότητα και χωρίς υποψίες.
Όπως μαρτυρεί ο λόγος του Θεού, όλοι οι άγιοι έζησαν με ακακία. Ο Θεός μας έδωσε εντολή να έχουμε έχθρα μόνο εναντίον του «όφεως», ο όποιος απάτησε εξ αρχής τον άνθρωπο και τον έδιωξε από τον Παράδεισο, δηλαδή εναντίον του ανθρωποκτόνου διαβόλου.
Έδωσε επίσης ο Κύριος εντολή να έχουμε έχθρα εναντίον των Μαδιανιτών, δηλαδή των ακαθάρτων πνευμάτων της ασωτίας και υψηλοφροσύνης, που σπείρουν στην καρδιά τους αισχρούς λογισμούς.
Το όριο της αρετής και της σοφίας είναι να ενεργούμε πάντοτε με διάκριση και ανεξικακία, χωρίς πονηρία και υστεροβουλία.
Αρχιμ. Τιμοθέου, Καθηγουμένου Ι.Μ. Παρακλήτου,
«Όσιος Σεραφείμ του Σάρωφ» σύντομες διδασκαλίες.
Εκδ.: Ι.Μ. Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής

Ελθέ Φως του κόσμου

 Στη θλίψη των ημερών, μόνη ελπίδα μένεις Εσύ, Κύριε.

Όλος ο πλανήτης βιώνει την παγκόσμια αγωνία για το αύριο.

Η πανδημία που μας πλάκωσε, η απαγόρευση της κυκλοφορίας με τα όποια επακόλουθα της, οι συνεχείς ενημερώσεις των Μ.Μ.Ε. για τον αριθμό των κρουσμάτων, και κυρίως η στέρηση των ακολουθιών και της Θείας Κοινωνίας για τους πιστούς, και τόσα άλλα, σκοτεινιάζουν τον νου και την καρδιά μας.

Σ’ αυτή τη ζοφώδη ατμόσφαιρα, ελθέ  Ήλιε αληθινέ, Φως του κόσμου, και φέρε μας ελπίδα, ειρήνη και ανάπαυση. «Σ’ Εσένα αμαρτάνουμε, αλλά και Εσένα μόνο λατρεύουμε». Γιατί Εσύ είσαι ο Θεός και Πατέρας μας. Σ’ Εσένα ελπίζουμε πως «ποιήσεις συν τω πειρασμώ και την έκβασιν».

Δώσε να διακρίνουμε πίσω από την παγκόσμια δοκιμασία των ημερών, την αιώνια αγάπη Σου. Να μην πέσουμε στον πειρασμό να σου δώσουμε τα δικά μας πάθη, θεωρώντας ότι μας τιμωρείς για τις αμαρτίες μας, ό,τι θύμωσες για την κατάντια μας κι ότι «απέστρεψες το πρόσωπο Σου αφ’ ημών». Αντιθέτως, κάμε να νιώσουμε την αγάπη Σου, τη συμπόρευση Σου, τη στοργή Σου· και κατανοώντας τα να μετανοήσουμε αληθινά.

Η ομορφιά της ησυχίας

Η ησυχία που μας επιβλήθηκε, με το να ‘‘μένουμε σπίτι’’, ένεκεν της πανδημίας του κορωνοϊού, είναι μία ευκαιρία για να δούμε τον μέσα μας κόσμο, Κύριε. Μια κάθοδος που, για όσους δεν την έχουν κάμει καμιά φορά στη ζωή τους, προκαλεί σύγχυση, άγχος, αγωνία. Για όσους, όμως, πέρασαν το σοκ της καθόδου και είδαν σε τι οδηγεί και τι ομορφιές αποκαλύπτει, όχι μόνο δεν θέλουν να την αποφύγουν αλλά και την επιζητούν.

Πράγματι, «άνευ ησυχίας αδύνατον καθαρθήναι», κατά τους αγίους Πατέρες μας που μιλούσαν εμπειρικά. Στην ησυχία των αισθήσεων, των λογισμών, των κάθε είδους θορύβων, ανακαλύπτεται ο κρυμμένος θησαυρός που βρίσκεται στην καρδιά του κάθε ανθρώπου και πιο πολύ του κάθε χριστιανού, δηλαδή, ΕΣΥ!

Τότε καταλαβαίνουμε την ευλογία που έρχεται μέσω της κάθε δοκιμασίας, που επιτρέπει να γνωρίσουμε τα άγνωστά μας, που Σου δίνεται η δυνατότητα ν’ αποκαλυφθείς και να μας αποκαλύψεις την ομορφιά του προσώπου Σου και συγχρόνως την ομορφιά του κόσμου, του εαυτού μας, των ανθρώπων.

Όχι απελπισία στη πτώση Ἁγίου Νεοφύτου τοῦ Ἐγκλείστου

Ἁγίου Νεοφύτου τοῦ Ἐγκλείστου

Ἐκεῖνοι πού ἔχουν πέσει δέν εἶναι ἀνάγκη νά ἀπελπίζονται ἀλλά νά ἀνεγείρονται μέ χρηστές ἐλπίδες. Ἄς μή μᾶς καταλάβει ἡ ἀπελπισία ἐπειδή ἀπομακρυνθήκαμε ἀπό τό Θεό καί πολύ τόν λυπήσαμε. Ἄς μή διστάσουμε μήπως δέν μᾶς προσδεχθεῖ ἐπιστρέφοντας, ἐπειδή κακῶς ἐδαπανήσαμε τήν περιουσία Του· γιατί μετρητή εἶναι ἡ ἁμαρτία καί ἡ κακία μας, ὁποιαδήποτε καί ὁσηδήποτε καί νἆναι. Τό ἔλεος ὅμως Ἐκείνου εἶναι ἄμετρο καί ἀπέραντο καί ὄχι μόνο μᾶς δέχεται χωρίς προσβλητικό τρόπο ὅταν ἐπιστρέφουμε σ’ Αὐτόν, ἀλλά καί λαμπρά μᾶς στολίζει μέ τήν πρώτη τῆς υἱοθεσίας στολή.
Ἀγαπητοί μου Ἀδελφοί, ἄς φροντίσουμε νά μεταβληθοῦμε «ἐκ ρυπαρίας πρός κάθαρσιν καί ἐξ ἁμαρτίας πρός ἁγιασμόν»· μεγάλη χαρά, λέγει ὁ Χριστός, γίνεται στόν οὐρανό γιά ἕνα ἁμαρτωλό μετανοοῦντα.

Μυστική και διαφορετική αγάπη

Μυστική αγάπη

Αγίου Ιωάννη της Κλίμακος

Μη θέλης να δείχνης σε όλους με λόγια την αγάπη σου, αλλά καλύτερα ζήτει από τον Θεόν να τους την φανερώση εκείνος με τρόπο μυστικό. Διαφορετικά δεν θα σου επαρκέση ο χρόνος και για συνομιλίες και για κατάνυξι.

Λόγος ΣΤ΄, Περί μνήμης θανάτου

Άλλο είδος αγάπης

Αγίου Ιωάννη της Κλίμακος

Ένα είδος αγάπης είναι πολλές φορές και τούτο: Όταν μας επισκεφθή ο πλησίον, να τον αφήνουμε να κάνη σε όλα ό,τι επιθυμεί, ενώ εμείς θα του δείχνουμε όλη μας την αγάπη και την καλωσύνη.